Objawy
Kaszel, rzężenia i duszność są zjawiskami charakterystycznymi dla astmy. Kaszel wywołany przez nagromadzenie się śluzu i obkurczenie oskrzeli może być „mokry” i głęboki lub suchy i urywany. Jego nasilenie w czasie napadu (podobnie jak innych objawów) bywa różne – na początku łagodny, stopniowo może stać się bardzo uciążliwy. Gdy atak minie i obkurczone oskrzela zaczynają ulegać rozluźnieniu, może czasami dochodzić do odkrztuszania małych czopów zagęszczonego śluzu w kształcie wałeczków.
Rzężenia są chyba najbardziej charakterystycznym objawem rozpoznawczym tej choroby obserwowanym u wszystkich, którzy na nią cierpią. Odgłos ten powstaje w wyniku nasilonego przepływu powietrza przez nadmiernie obkurczone oskrzela. Może mieć różne natężenie w czasie ataku i czasami występuje zarówno w czasie wdechu, jak i wydechu. Co ciekawe, niektórzy chorzy są do tego stopnia przyzwyczajeni do przewlekle występujących rzężeń, że zauważają je dopiero po ich nasileniu się w wyniku szybkiego oddychania podczas wysiłku.
Duszność lub brak powietrza (tzw. dyspnoe) jest następnym charakterystycznym objawem astmy. Dużemu jej nasileniu może towarzyszyć, obok chwytania powietrza, intensywne pocenie się i uczucie lęku.
Okres, jaki potrzebny jest do rozwinięcia pełnego obrazu napadu astmatycznego, bywa różny i na ogół trudny do przewidzenia. Czasami jest to kwestia kilku godzin, a niekiedy kilku dni; jednak nasilenie się dolegliwości jest nieuniknione. Dlatego też jest rzeczą bardzo ważną, aby pacjent wiedział, w jaki sposób choroba ta rozwija się i objawia w jego indywidualnym przypadku. Pozwala to na rozpoczęcie leczenia we wczesnej fazie napadu, kiedy łatwiej go zahamować. U osób z ciężkimi napadami astmy w przeszłości, nadzór medyczny i natychmiastowa pomoc może mieć decydujące znaczenie.
KTO CHORUJE?
Astma jest chorobą występującą najczęściej rodzinnie, co przemawia za jej dziedzicznym (genetycznym) podłożem. Gdy jedno z rodziców cierpi na tę chorobę, prawdopodobieństwo jej pojawienia się u potomstwa wynosi 25%. Gdy dotyczy to obojga z nich, ryzyko wzrasta do 50%.
Pierwsze objawy choroby mogą się pojawić w każdym wieku. Często ma to miejsce w wieku niemowlęcym, znane są jednak przypadki pojawienia się ich w okresie menopauzalnym. U większości chorujących dzieci dolegliwości pojawiają się przed rozpoczęciem nauki w szkole. Wśród chorych przeważa płeć męska, bez względu na grupę wiekową.
CO JEST PRZYCZYNĄ ASTMY?
Nie wszystkie przypadki astmy mają podłoże alergiczne. Astma na tle uczuleniowym określana jest mianem zewnątrzpochodnej, w pozostałych zaś przypadkach nazywa się ją wewnątrzpochodną, co oznacza, że wywołują ją czynniki wewnątrz organizmu. Przyczyny najczęściej nie są łatwe do rozgraniczenia i niejednokrotnie astma jest rezultatem skojarzonego działania czynników natury alergicznej i czynników wewnątrzpochodnych. Astma nie jest chorobą, którą można zarazić się od innych.
Astma na tle alergicznym (zewnątrzpochodna)
Ten rodzaj astmy wywoływany jest przez alergeny, będące również przyczyną nieżytu nosa, a więc przez kurz, sierść, pleśnie i pyłki. Odpowiedzialne za występowanie astmy są także niektóre substancje dodawane do żywności (np. pirosiarczyny i glutaminian sodowy – MSG), chemikalia przemysłowe w środowisku pracy oraz liczne leki (np. aspiryna). Przebieg reakcji prowadzącej do rozwinięcia typowego napadu jest bardzo podobny do zjawisk zachodzących w czasie innych reakcji uczuleniowych (np. na pyłki), niezależnie od rodzaju alergenu. Zasadnicza różnica polega na tym, że w astmie proces chorobowy obejmuje końcowe odcinki oskrzeli i pęcherzyki płucne, podczas gdy w przypadku nieżytu nosa przede wszystkim jamy nosa i zatoki.
Astma wewnątrzpochodna
Chociaż skupiamy się głównie na schorzeniach alergicznych, należy także wspomnieć o astmie wywołanej innymi czynnikami. Należą do nich: stres, wysiłek fizyczny, seks, schorzenia górnego odcinka przewodu pokarmowego, infekcje wirusowe w obrębie górnych dróg oddechowych oraz zanieczyszczenia powietrza.
Wiele lat temu sądzono, że choroba ta jest związana z zaburzeniami natury psychosomatycznej i nadmierną pobudliwością nerwową. Obecnie wiadomo, że tak nie jest, chociaż stres, okresy złości lub frustracji mają wyraźny związek z występowaniem dolegliwości.
Szybkie i płytkie oddychanie (hiperwentylacja) podczas wysiłku i niepokoju może być przyczyną obkurczenia oskrzeli u osób cierpiących na astmę. Korzystne mogą się okazać ćwiczenia mające na celu zmianę sposobu oddychania na zasadzie biologicznych sprzężeń zwrotnych i za pomocą technik modyfikacji behawioralnej, takich jak medytacje i ćwiczenia polegające na głębokim oddychaniu. Niezależnie od dobrych rezultatów osiąganych tymi metodami, brak jest dowodów naukowych potwierdzających teorię, która bezpośrednio wiąże występowanie astmy z czynnikami natury emocjonalnej. Nie ulega natomiast wątpliwości, że sam atak astmy jest dużym stresem.
Innym ważnym czynnikiem wywołującym dolegliwości dusznicowe jest wysiłek. Zjawisko to określane jest jako wysiłkowe obkurczenie oskrzeli (EIB – exercise-induced bronchospasm) lub astma pochodzenia wysiłkowego (EIA exercise-induced asthma). Napad zaczyna się zwykle w ciągu 5 do 10 minut po rozpoczęciu wysiłku. W takich sytuacjach płuca pracują intensywniej, a oddech wyraźnie staje się przyspieszony, co związane jest z przedostawaniem się do płuc chłodnego i mniej wilgotnego powietrza. Działa ono drażniąco na drogi oddechowe i u osób podatnych może wyzwolić napad astmy. Pozostaje kwestią nie rozstrzygniętą, co w większym stopniu odpowiedzialne jest za wystąpienie dolegliwości: wysuszenie czy niska temperatura powietrza, czy też połączenie obydwu tych czynników. Niemniej jednak w układzie oddechowym dochodzi do uwolnienia tych samych mediatorów, które biorą udział w innych reakcjach uczuleniowych.