Skip to main content

Reakcja antygen-przeciwciało i jej następstwa

Albo inny przykład. Zawodnik kolarski Y startuje często w wyścigach szosowych i będąc pechowcem wielokrotnie uczestniczy w kraksach, z których wychodzi z rozległymi otarciami skóry, tak że w ciągu roku otrzymuje kilka wstrzyknięć surowicy przeciwtężcowej. I nic. Nigdy nie ma żadnego odczynu podejrzanego o anafilaksję. Rzecz w tym, że każdą świnkę morską można uczulić i wywołać wstrząs anafilaktyczny, u ludzi natomiast nie jest to regułą i tylko nieliczni reagują widocznymi objawami na powtórne wstrzyknięcia substancji białkowych. Dlaczego tak jest, nie wiadomo.
Zamiast surowicy przeciwtężcowej reakcję podobną do wyżej opisanej wywołać może penicylina lub inny lek. Objawy w dużej mierze zależą od drogi wprowadzenia antygenu. Dożylne podanie antygenu jest najbardziej niebezpieczne i może spowodować zgon w ciągu kilku minut.
U ludzi wiele odczynów zaliczamy do anafilaktycznych, z tym że tylko w nielicznych przypadkach przyjmują one tragiczną postać ostrego wstrząsu anafilaktycznego. Wiele uczuleń pokarmowych, lekowych, jak również wiele postaci pokrzywek, obrzęku Quinckego, migreny ma cechy odczynów anafilaktycznych. Anafilaksję cechuje odrębna charakterystyka nie tylko objawów klinicznych, lecz również sposobu przebiegu reakcji i jej obrazu biochemicznego.
Anafilaksja u człowieka. Z punktu widzenia praktycznego każdy ogólnoustrojowy, burzliwy i szybki odczyn po zetknięciu się z alergenem klasyfikujemy jako wstrząs anafilaktyczny. W pewnych przypadkach decyduje tu ilość i droga wprowadzenia alergenu. Odczyny anafilaktyczne pówstają najczęściej po powtórnych wstrzykiwaniach surowic odpornościowych oraz leków. Nieraz choroba atopowa przyjmuje postać fatalnego w skutkach wstrząsu anafilaktycznego. Podam w tym miejscu przykład tragicznego błędu w sztuce lekarskiej, który zdarzył się w latach dwudziestych XX wieku. Pewien chłopiec stajenny cierpiał na astmę oskrzelową związaną z uczuleniem na włosie końskie. Słabo kwalifikowany lekarz, który wiedział coś niecoś o odczulaniu, rozcieńczył surowicę krwi końskiej i z myślą o odczuleniu wstrzyknął ją choremu dożylnie. W ciągu kilkunastu sekund wystąpił wstrząs anafilaktyczny i chory zmarł wśród objawów zapaści naczyniowej i obrzęku głośni. W tym wypadku zadecydowała ilość i droga wprowadzenia alergenu. Alergen stał się z praktycznego punktu widzenia anafilaktogenem.


Odczyn zależy również od organizmu, który jest uczulany. Typowym przykładem tego jest uczulenie na penicylinę. W jednym przypadku wystąpią zmiany skórne o charakterze pokrzywki, w innym odczyn podobny do choroby posurowiczej, a w najgorszym — ostry wstrząs anafilaktyczny. Wobec powszechnego stosowania penicyliny odczyny alergiczne na ten lek są szczególnie niebezpieczne. Rokrocznie w każdym kraju notuje się pewną liczbę zgonów na skutek ostrego wstrząsu anafilaktycznego po penicylinie. Przy zachowaniu pewnych zasad można by ich uniknąć.

W stosunku do surowic odpornościowych (jest to zwykle surowica końska lub bydlęca), z których najszerzej stosowana jest surowica przeciwtężcowa, przeciwbłonicza i przeciw zgorzeli gazowej, jak również pewnych hormonów uzyskiwanych z tkanek zwierzęcych (ACTH, insulina) i leków o charakterze niebiałkowym, lecz szczególnie często wywołujących objawy uczuleniowe (penicylina) — obowiązują pewne zasady przed ich podaniem, szczególnie w postaci wstrzyknięcia. Decyduje tu w pewnej mierze szczegółowe zebranie wywiadów dotyczących stosowania tych leków w przeszłości i ogólnej dyspozycji alergicznej chorego. Jeżeli wywiady wskazują na możliwość wystąpienia reakcji alergicznej, należy wykonać próby sprawdzające.

Surowice odpornościowe należy zawsze wstrzykiwać metodą Besredki. Sposób ten mieści się w pojęciu antyanafilaksji. Polega on na tym, że nie wstrzykujemy całej przewidzianej dawki surowicy, lecz początkowo małą (0,01 — 1 cm3), a po godzinie pozostałą jej ilość. Przypuszcza się, że pierwsza dawka wiąże, blokuje krążące przeciwciała, co nie pozwala na wystąpienie burzliwych objawów przy wstrzyknięciu większych ilości antygenu. Objawy anafilaksji miejscowej są obecnie u ludzi rzadkie. Dawniej, gdy szeroko stosowano najrozmaitsze surowice odpornościowe, odczyny te nie były takie rzadkie. Dziś surowice przeciwpneumokokowe, przeciwmeningkokowe itp. zostały wyparte przez antybiotyki.
Jest to jednak w zjawiskach anafilaksji objaw na pierwszy rzut oka niezwykły: wstrząs anafilaktyczny przy pierwszym wstrzyknięciu surowicy odpornościowej. Liczne i szczegółowe obserwacje doprowadziły do częściowego przynajmniej wyjaśnienia tej sprawy. Przeciwciała mają zdolność przechodzenia przez łożysko (narząd pośredniczący w wymianie fizjologicznej między płodem a matką) i przenoszenia się z matki na dziecko. Zjawisko to, przy uwzględnieniu stosunkowo krótkiego okresu przeżycia przeciwciał, mogłoby tłumaczyć objawy anafilaktyczne we wczesnym niemowlęctwie. Przekonano się, że surowica końska ma pewne pokrewieństwo antygenowe z sierścią tego zwierzęcia. Tym faktem można by tłumaczyć zjawisko uczulenia na pierwsze wstrzyknięcie surowicy końskiej. Praktycznie każdy człowiek zetknął się w swym życiu z sierścią konia. Jaskrawym przykładem tego może być ciężki wstrząs anafilaktyczny osoby uczulonej na sierść końską po podaniu małej dawki surowicy.