Skip to main content

Podstawowe informacje dotyczące alergii

Na przykład wdychane pyłki, kurz domowy czy opary chemiczne mogą wywołać bóle głowy, katar i kichanie typowe dla kataru siennego oraz inne reakcje uczuleniowe ze strony układu oddechowego. Pożywienie i leki przyjmowane doustnie mogą powodować miejscowe objawy żołądkowo-jelitowe, po wchłonięciu zaś w jelitach do krwiobiegu wywołują ogólnoustrojową odpowiedź alergiczną, np. w postaci pokrzywki. W następstwie bezpośredniego kontaktu skóry z niektórymi roślinami, na przykład sumakiem jadowitym, dochodzi do wystąpienia typowej, bardzo swędzącej, pęcherzykowej i sączącej wysypki. Także wstrzykiwanie przez skórę toksyn lub innych substancji (które następnie przenikają do krwiobiegu) w wyniku ugryzienia lub użądlenia przez wiele rodzajów insektów, może spowodować podobne do pokrzywki odczyny miejscowe, włącznie z towarzyszącymi im ciężkimi, ogólnoustrojowymi reakcjami uczuleniowymi, takimi jak trudności w oddychaniu, nadciśnienie, a nawet mogą wywołać wstrząs.
Niezależnie od lokalizacji odpowiedzi uczuleniowej w organizmie lub specyficznych objawów, reakcje alergiczne wynikają z oddziaływania z daną substancją jednego z trzech głównych składników układu odpornościowego: (1) komórek zwanych limfocytami, plazmocytami i komórkami tucznymi; (2) szczególnego typu białek, zwanych przeciwciałami; (3) różnego rodzaju substancji chemicznych, zwanych mediatorami.
Wyspecjalizowane komórki i mediatory chemiczne
Ponieważ alergia jest nieprawidłową reakcją ze strony układu odpornościowego, w obydwu typach reakcji zaangażowane są te same jego elementy. Na przykład limfocyty należą do wyspecjalizowanych krwinek białych, włączonych w proces zarówno immunizacji (uodporniania), jak i reakcji alergicznych. Mechanizm działania limfocytów T polega na otaczaniu przez nie ciał obcych (np. alergenów) i wydzielaniu mediatorów chemicznych, zdolnych do ich niszczenia. Powodują one także przemieszczanie się dodatkowych krwinek białych do miejsca, gdzie zachodzi dany proces i włączają je tym samym do walki.
W reakcję na alergeny lub inne obce substancje często zaangażowany jest też drugi typ limfocytów, limfocyty B. Po stymulacji limfocyty B ulegają wewnątrzkomórkowym przemianom, tworząc nowy rodzaj komórek, zwanych plazmocytami. Te z kolei mają zdolność wytwarzania i uwalniania przeciwciał do krwiobiegu. Przeciwciała są specyficznymi białkami, wiążącymi się ściśle z wnikającymi do organizmu drobnoustrojami i alergenami, unieczynniając je i przyspieszając ich eliminację z organizmu.


Trzy inne rodzaje komórek: eozynofile, bazofile i komórki tuczne mają także duże znaczenie w odpowiedzi odpornościowej i reakcjach alergicznych. Eozynofile są wyspecjalizowanymi krwinkami białymi, których ważną funkcją fizjologiczną jest zwalczanie większych cząstek obcych, zwłaszcza organizmów pasożytniczych. Jednak z powodów do końca nie wyjaśnionych są wytwarzane w nadmiernych ilościach przy pewnych zaburzeniach natury alergicznej, zwłaszcza w przypadku gorączki siennej. Ponieważ są bardzo często widoczne w preparatach mikroskopowych wydzielin śluzówki nosa i oskrzeli osób cierpiących na gorączkę sienną i astmę, lekarze nazywają je „komórkami alergii”.
Bazofile to jeszcze inny rodzaj krwinek białych. Występują zarówno w krwiobiegu, jak i blisko powierzchni błon śluzowych wyścielających worki spojówkowe i jamy nosowe i zawierają wiele rodzajów mediatorów chemicznych. Niektóre z mediatorów magazynowane są w komórkach, inne zaś wytwarzane w odpowiedzi na stymulację alergenami. Odpowiadają za wiele zmian zachodzących w tkankach, np. mogą powodować rozszerzanie małych naczyń krwionośnych, pobudzają cieniutkie zakończenia nerwowe w błonach śluzowych, wywołując wytwarzanie śluzu oraz wciągają inne tkanki w toczące się w organizmie procesy zapalne.

Komórki tuczne są również niezmiernie ważnym typem komórek, biorących udział w procesach alergicznych. Zlokalizowane są zwykle głęboko w tkankach, pod błonami śluzowymi spojówek i jam nosa, najczęściej blisko naczyń krwionośnych i komórek wytwarzających śluz. Podobnie jak bazofile, komórki tuczne wytwarzają i magazynują wiele rodzajów różnych, bardzo silnie działających mediatorów chemicznych. Zarówno komórki tuczne, jak i bazofile wykazują swoiste powinowactwo w stosunku do cząsteczek immunoglobuliny E (IgE), polegające na wiązaniu ich na swojej powierzchni. Jest to najważniejszy etap w rozwoju wielu typów odpowiedzi alergicznych.
Wśród tuzina odkrytych do tej pory mediatorów, najlepiej bodaj poznano histaminę. Odpowiedzialna jest między innymi za rozszerzanie małych naczyń krwionośnych, wywoływanie procesów zapalnych oraz formowanie się obrzęków w tkankach. Uważa się, że histamina wywołuje bardzo wiele symptomów, na przykład uczucie duszności, zwiększone wydzielanie śluzu, zwężenie lub zatkanie przewodów nosowych i oskrzeli, charakterystyczne dla napadów gorączki siennej i astmy, oraz swędzące wysypki.
Z tego powodu środki przeciwhistaminowe – leki, które przeciwdziałają efektom działania histaminy – są ważną częścią naszego arsenału, niezbędnego w zwalczaniu alergii.

Przeciwciała
Przeciwciała – często określane jako gamma-globuliny lub immunoglobuliny – dzielą się na pięć głównych klas. Najbardziej urozmaicona jest klasa immunoglobulin G, określanych w skrócie jako IgG. Przeciwciała IgG w krwiobiegu w dużym stopniu odpowiedzialne są za odporność wytwarzaną drogą immunizacji, na przykład przeciw odrze i różyczce.
Kolejną klasą są immunoglobuliny A (IgA), występujące w wydzielinie błony śluzowej żołądka i jam nosa oraz mleku ludzkim. IgA są pierwszą linią obrony błon śluzowych układów: oddechowego i pokarmowego.
Trzecia klasa immunoglobulin to immunoglobuliny E (IgE), będące główną bronią organizmu w naturalnych mechanizmach obronnych przeciwko dużym organizmom, np. pasożytniczym. Ta klasa przeciwciał znana jest lepiej z racji kluczowej roli w powstawaniu nadwrażliwości na specyficzne alergeny oraz w zapoczątkowywaniu napadów uczuleniowych (omówionych poniżej). Dlatego IgE zyskały złą sławę jako najważniejsze przeciwciała w mechanizmach alergicznych.