W latach osiemdziesiątych przeciwalergiczne działanie hormonów sterydowych stało się bardziej zrozumiałe. Otóż przez włączenie się do złożonego cyklu metabolicznego w efekcie końcowym hamują one syntezę leukotrienów i prostaglandyn, z których większość można uznać za substancje odpowiedzialne za kliniczny obraz choroby alergicznej.
Hormony kory nadnerczy ułatwiają również działanie własnych (endogennych) substancji rozszerzających oskrzela, jak i podanych z zewnątrz w formie leku. Działanie to nazwano efektem przyzwalającym; przypomina działanie katalizatora. Dawniej leczenie hormonami nadnerczy było oparte prawie wyłącznie na doświadczeniu klinicznym, obecnie istnieje już kilka przesłanek o charakterze naukowym, które uzasadniają ich stosowanie.
Skoro już alergen dostał się do ustroju, a przeciwciało zostało wytworzone, kluczową sprawą byłoby niedopuszczenie do uaktywnienia komórki tucznej i jej degranulacji.
W ostatnim czasie ogromną popularność zyskał lek, który zapobiega degranulacji komórki tucznej, stabilizuje ją. Mechanizm działania tego leku nie jest dokładnie znany, ale można się tylko domyślać, że nie dopuszcza on do połączenia się alergenu z IgE rozmieszczonym na powierzchni komórki. Lekiem tym jest chromonoglikanian sodu, Intal. Podobne działanie wywiera ketofilen (Zaditen). Działanie leku ma charakter zapobiegawczy. Po połączeniu się alergenu z przeciwciałem lek ten już nie działa. Stabilizatory komórek tucznych znalazły zastosowanie w leczeniu wszystkich chorób atopowych. Szczególną cechą Intalu jest prawie zupełny brak działań niepożądanych, pewną wadą — konieczność stosowania inhalacji w formie proszku. Dążeniem wielu firm farmaceutycznych jest wyprodukowanie leku stabilizującego komórki tuczne podawanego doustnie. Pierwszym tego typu lekiem jest Zaditen. Kiedy dojdzie już do degranulacji komórek tucznych, logiczne byłoby stosowanie leków, które neutralizowałyby działanie mediatorów reakcji alergicznej, głównie histaminy i leukotrienów.
Leki antyhistaminowe znane są od kilkudziesięciu lat, są pomocne w zwalczaniu objawów alergicznych, ale wbrew założeniom nie rozwiązują nawet części problemów klinicznych. Wynika to zapewne z tego, że histamina jest mediatorem krótko działającym, a czynnikiem odpowiedzialnym za przedłużenie się reakcji są leukotrieny. Mimo intensywnych prac nie wyprodukowano leku, który posiadałby działanie antyleukotrienowe i mógł być zastosowany u człowieka. Nad lekami o tym charakterze prowadzi się intensywne prace i może właśnie one spowodują istotny przełom w leczeniu chorób alergicznych.
Skoro nie udało się nam zadziałać na wstępne etapy reakcji alergicznej, trzeba się ograniczyć do łagodzenia jej skutków.
W astmie oskrzelowej trzeba zwalczać skurcz oskrzeli, w alergicznym nieżycie nosa stosować leki udrożniające przewody nosowe, w alergii pokarmowej — skurcze żołądka i jelit, w skórze – zmiany zapalne i świąd itd. Niekiedy, niestety, musimy się ograniczyć tylko do tego typu działania.
W niektórych przypadkach choroba alergiczna wymaga interwencji chirurga. Można tu wyróżnić kilka grup. Podstawą pierwszej grupy zabiegów chirurgicznych jest zasada, że w każdym przypadku alergii należy dążyć do usunięcia źródła infekcji, jeżeli ono istnieje.
Do drugiej grupy zabiegów można zaliczyć chirurgiczne usuwanie tkanki zmienionej procesem alergicznym. Dla przykładu można wymienić takie zabiegi, jak usuwanie polipów nosa w alergicznym nieżycie nosa i usuwanie jelita grubego we wrzodziejącym alergicznym jego zapaleniu.
Trzecia grupa zabiegów obejmuje operacje na elementach układu nerwowego, głównie na włóknach układu parasympatycznego wydzielających acetylocholinę. Najwięcej tego typu zabiegów jest wykonywanych w astmie oskrzelowej (przecięcie nerwu błędnego, wyłuszczenie kłębków szyjnych).
Należy jednak powiedzieć szczerze, że nie istnieje operacyjne leczenie alergii. Można korygować tylko pewne jej ogniwa w łańcuchu działania. Alergia, jak wiemy, jest to zmieniona zdolność organizmu do reagowania na niektóre bodźce zewnętrzne. Żaden zabieg operacyjny nie może tego zmienić.
Z poprzednich artykułów wiemy, że układ nerwowy jest jednym z ogniw odczynów alergicznych. Nie docenia się jego znaczenia w tych stanach i nie dostrzega faktu, że najbardziej intensywne leczenie nie będzie skuteczne, jeśli nie będzie równolegle prowadzone odpowiednie postępowanie psychoterapeutyczne. Chory na alergozę z każdym napadem choroby doznaje ciężkiego wstrząsu psychicznego, a kumulacja tych stanów prowadzi do zmian w psychice. Ciągły strach, oczekiwanie napadu, nieustanne analizowanie stanu swego zdrowia wytwarza pewne zaburzenia w psychice. Wymaga to oczywiście odpowiedniego postępowania, czasem nawet psychiatrycznego.
Zwykle jednak wystarcza stworzenie odpowiednich warunków, które uwzględniałyby następujące postulaty:
1. Chory musi mieć zaufanie do lekarza. Wiąże się to oczywiście z wysokim poziomem wiedzy fachowej lekarza i posiadaniem przez niego tych cech, które są trudne do określenia, a które składają się na pojęcie lekarza-człowieka.
2. Chory powinien orientować się w podstawowych problemach dotyczących swojej choroby.
Pierwszy warunek nie jest łatwy do spełnienia. Łączy się on z koniecznością uruchamiania nowych specjalistycznych placówek leczniczych, których obecnie jest o wiele za mało. Lekarz zajmujący się chorym na alergozę musi ze swej strony uwzględniać całą jego złożoną psychikę. Musi wzbudzać zaufanie do siebie jako lekarza i jako człowieka. Dobre słowo nie zastąpi rzetelnej wiedzy, a nawet rzetelna wiedza bez zainteresowania się chorym nie może dać rewelacyjnych wyników.
Wiele jest więc sposobów leczenia odczynów alergicznych. Liczba leków będących w sprzedaży jest również ogromna, a wszystko to jest jednak na pewno wyrazem bezsilności medycyny, która nie może opracować skutecznego sposobu leczenia alergoz. Nic dziwnego — różnorodność przyczyn uruchamiających mechanizm alergiczny i wiele nie poznanych jeszcze procesów utrudnia opracowanie zasadniczego typu leczenia.
Głębsza znajomość procesów alergicznych na pewno wpłynie dodatnio na system leczenia. Wymaga to dalszych intensywnych badań teoretycznych. Zadanie nie będzie łatwe. Wielorakość przyczyn i odczynów alergicznych nie ułatwia zadania, lecz wierzymy, że nie ma problemów, które by z biegiem czasu nie zostały rozwiązane przez naukę.