Skuteczna walka z chorobami polega głównie na zapobieganiu im. Leczenie jest zawsze sprawą wtórną, na pewno bardziej efektowną, ale mniej skuteczną. Ta generalna zasada uwidocznia się może najwyraźniej w dziedzinie chorób zakaźnych, lecz i w alergii znaczenie jej jest bardzo istotne.
Z rozważań zawartych w poprzednich artykułach, a mianowicie o roli dziedziczności i osobniczej predyspozycji do alergii, można by przypuszczać, że zapobieganie chorobom alergicznym jest co najmniej niemożliwe. Tak jednak nie jest. Możliwości profilaktyki są na pewno mniejsze niż w innych chorobach, są jednak realne i należy je wykorzystać.
Zapobiegać alergii można od urodzenia, a nawet jeszcze przed urodzeniem. Jak wynika z obserwacji klinicznych, w przypadkach małżeństw, w których oboje rodzice „wnoszą w posagu” atopię — możliwość zachorowania dzieci na choroby alergiczne jest kilkakrotnie większa niż u dzieci rodziców zdrowych. Należy więc zapobiegać (nie zawsze jest to jednak życiowo proste) kojarzeniu się małżeństw, w których obie strony są obciążone tzw. dużą alergią. Znane są również przypadki uczulenia płodu pokarmem, który spożywała matka w dużych ilościach w ciąży. Urozmaicenie pożywienia, unikanie pokarmów wykazujących dużą „alergenowość” (ryby, jaja, orzechy, mleko) — oto zasada odżywiania, jaka powinna obowiązywać kobietę w ciąży. Zasada ta, niestety, nie bardzo pokrywa się z tymi, które głoszą lekarze innych specjalności. W okresie niemowlęcym dzieci powinny być bezwzględnie odżywiane mlekiem matki. Mleko krowie, jako silnie alergizujące, powinno być, na ile to możliwe, wyłączone z diety niemowlęcia. Jeżeli karmienie naturalne jest niemożliwe, należy bezwzględnie stosować mleko gotowane lub mleko w proszku. W niektórych krajach z powodzeniem zastępuje się mleko krowie mlekiem sojowym. Szkoda, że ta roślina jest w naszym kraju prawie nie uprawiana. Miałaby ona zastosowanie nie tylko w pediatrii, ale również w geriatrii, a w tej ostatniej jako tłuszcz zapobiegający powstawaniu miażdżycy. Takie produkty, jak jaja, ryby, przetwory z żyta, powinny być wprowadzane z dużą ostrożnością i nigdy przed ukończeniem 6 miesięcy życia. Z produktów zbożowych najbezpieczniej stosować ryż i przetwory jęczmienia. Jeżeli już wprowadzamy do diety jaja, zrezygnujmy z tzw. białka, pozostańmy raczej przy żółtku.
Drugim nie mniej ważnym zagadnieniem jest zapobieganie alergii wziewnej. Trudno zmienić stopień zapylenia w mieście czy też nawet w domu mieszkalnym. Można jednak tak urządzić mieszkanie, ażeby w znacznym stopniu zmniejszyć podatność na alergeny wziewne. Powinno się tak urządzać mieszkania, aby ograniczone było do minimum działanie alergenów domowych (kurz, pierze, grzyby). Ideałem są tu tworzywa sztuczne.
Zwalczanie infekcji to następne zadanie. Podkreślałem już rolę infekcji jako przyczyny bezpośredniej lub wspomagającej alergię. Ogniska zakażenia powinny być intensywnie zwalczane, nie wyłączając ingerencji chirurgicznej. Kaszlące, wiecznie zakatarzone dzieci są potencjalnymi kandydatami na alergików. W stosunku do nich muszą być podjęte kroki zmierzające do zahartowania czy to przez celowe postępowanie hartujące, czy też przez intensywne leczenie klimatyczne.
Wiemy już, jak wielka jest rola układu nerwowego w alergii. Z tego też względu u chorych na alergię, w celu zapobiegania postępowaniu choroby na tle urazów psychicznych, wchodzi w grę odpowiednie hartowanie psychiczne.
Duże znaczenie profilaktyczne dotyczące alergoz zawodowych mają odpowiednie posunięcia organizacyjne w zakładach pracy. Przy zagrożeniu alergizującymi substancjami kontaktowymi pracownik musi pracować w rękawicach i powinno to być ujęte w formie rozporządzenia. Zasada, że żaden pracownik nie powinien się stykać przez długi czas z substancjami działającymi alergizująco i substancjami o dużym stężeniu, powinna zostać bezwzględnie przyswojona przez ludzi odpowiadających za stan bhp w zakładach pracy. W przypadkach możliwości wziewnego działania alergizującego pewnych substancji wentylacja pomieszczeń musi być wydajna i działać bez zarzutu. Te zasady nie zawsze są przestrzegane. Często bezduszne kierownictwo zakładów pracy, zapatrzone tylko we wskaźniki produkcji, zapomina o swych elementarnych obowiązkach wobec załogi. Po to jednak istnieje komórka bhp, rada zakładowa, samorząd robotniczy i organizacje społeczne, ażeby wypaczenia takie wskazywać i likwidować.
W pewnych warunkach konieczne są okresowe badania lekarskie mające na celu uchwycenie wczesnych postaci alergii zawodowej. Niezawsze pracownik chce zgłosić swą chorobę. Obawia się przesunięć na inne stanowiska pracy ze względu na możliwość zmniejszenia zarobków, nie zdając sobie sprawy z tego, do czego może takie nastawienie doprowadzić.
W ogólnym zarysie leczenie alergoz opiera się na działaniu skierowanym na wygasanie odczynu alergicznego (odczulenie), na wyeliminowaniu alergenów z otoczenia chorego i leczeniu objawów choroby.